بی شک امروزه با توجه به پیشرفت هایی که به دست می آید در سطح جهان از عوامل و پدیده های گوناگونی که در سایه همین پیشرفت ها شناسایی شده و بالندگی یافته اند حداکثر استفاده را کرده و نتایج بهینه یی را کسب می کنند. یکی از مسائلی که هماره پیشرفت و تکنولوژی مدرن در خدمت آن بوده، مساله آموزش و یاددهی به کودکان و نوجوانان است؛ یعنی با یک حرکت ایده آل و حساب شده به سراغ آموزش و پرورش می روند و نتایج غیر قابل باوری را در بعد آموزش به ارمغان می آورند . این همان خدمت علم و تکنولوژی به آموزش هر جامعه ای است .

 یکی از کارکرد هایی که تکنولوژی نوین در بعد آموزشی دارد ، آن است که به روان کودک و نوجوان توجه و اهتمام ویژه ای نشان داده می شود و این گونه عوامل مثبت و سازنده از عوامل مخرب و منفی جدا می شوند که در میان جوانب گوناگون یکی از جنبه های آن در بعد روانشناسی رنگ هاست که به شرح مختصرآن در این مقال خواهیم پرداخت.

رنگ چیست؟

  شاید این که بپرسیم رنگ چیست ، یک سوال بی ارزش و پیش پا افتاده باشد. اما در پس این سادگی ظاهری دریایی از معانی نهفته است چنانچه بسیلری عقیده دارند که رنگ تنها نور انعکاس یافته از اجسام به چشم ما نیست. بلکه به معنای واقعی اش مفهوم زندگی است ؛ چرا که زندگی بدون رنگ ، در اصل یک زنده بودن واقعی نیست.  بلکه نوعی مردن است . زیرا همان طور که گفتیم رنگ همان نور است و نور هم

نخستین پدیده جهان هستی است که در ابعاد گو ناگونی انعکاس یافته .رنگ ها در ملل مختلف از اهمیت خاص و ویژه یی برخوردارند و حتی در بسیاری مواقع جزو ایده های آن ملت ها محسوب می شوند و مدعای این مطلب وجود رنگ های گوناگون در پرچم کشورهاست که هر کدام ایده ، عقاید ، باورهای  و تمام هستی ملی و عقیدتی خویش را از طریق زبان رنگ  روی تکه پارچه یی بیان داشته اند .

بی شک نخستین عامل طبیعت که انسان آن را شناخت، رنگ ها بودند و نخستین رنگی که آدم با دیدن آن معنای زندگی واقعی را فهمید ، رنگ سفید و بعد رنگ سیاه بود؛ چنانچه به مرور زمان تمام پدیده ها را به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم با همین رنگ ها نامگذاری کرد ؛ مثلا آدم های خوب را با رنگ سفید شناخت و آْدم های بد و زشت را نمادی از رنگ سیاه دانست  و به موازات آن آدم های متوسط – هم خوب  هم بد –را با رنگ خاکستری مورد کنکاش قرار داد.

جالب آنکه دنیای رنگ ، پا را از اینها هم فراتر نهاده و از دیر باز در ممالک شرق ، خصوصا چین وهند ، طبی تحت عنوان (( رنگ درمانی)) مطرح بوده و این طب به ظاهر کهن امروز با اقتدار هرچه تمامتر به طی طریق خود ادامه می دهد و جالب تر آنکه دنیای پزشکی مدرن گاهی اوقات تسلیم یافته های قدیمی و کهن این نوع طب می شود . به عنوان مثال تنها راه درمان کودک مبتلا به سرخک قرار دادن او در معرض نور قرمز است، یا نه ، از نظر طب هندی رنگ نارنجی توانایی جنسی را افزایش داده و حالت خوش بینی در شخص را ایجاد می کند و یا جالب تر آنکه طبق طب چینی ، رنگ قرمز تند، اعصاب و خون را تحریک کرده و با اثرات مضر صرع ، مبارزه می کند که تمام اینها با ادله لازم و کافی به اثبات رسیده اند.

حال با این اوصاف سئوالاتی برای همگان مطرح می شود و آن این است که آیا ما در امور مختلف بخصوص امر آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان از میان مقولات مختلف به مقوله رنگ توجه جدی و قابل تاملی نشان می دهیم؟ آیا در انتخاب رنگ لباس دانش آموزان یا رنگ آمیزی مراکز آموزشی که آینده سازان جامعه در آنجا مشغول تحصیل علم اند ، دقت علمی و ریزه کاری های روانشناسانه ای را داریم ؟ و.. درواقع اگر کمی تأمل در باب روانشناسی رنگ ها؛ خصو صاٌ بر طیف گسترده ی کودکان و نوجوانان داشته باشیم در پاره ای مواقع جواب سئوالات فوق قابل کنکاش است که در جای خود نیازمند دقت نظر و رفع نقایص از آنهاست . اما قبل از هر چیزی و پرداختن به هر نکته یی چه خوب است جمله معروف بقراط حکیم یونانی را در خاطر داشته باشیم که می گوید: ((انسان باید روح و جسم خود را موزون سازد.))

نقش رنگ ها در آموزش

هیچ کس نمی تواند منکر اثرات رنگ ها در امر آموزش باشد . زیرا همه رنگ ها در همه حالات ، بخصوص زمانی که ذهن آدمی تمرکز پیدا می کند و سلول های مغزی اش شروع به ضبط و نگهداری  داده ها ی جدید می کنند، در تمام افراد بشری یکسان عمل می کنند . پس با توجه به بیان فوق باید در تمام مراحل آموزش به اهمیت رنگ ها واقف بود و با توجه به این آگاهی سعی و اهتمام داشت که هررنگ را در جای خود استفاده کرد تا اثرات مثبت آن به مرور زمان قابل رویت باشد. باید با یک سری تمهیدات مناسب کاری کرد که بین کودک و نوجوان با دنیای رنگارنگ پیرامون نوعی تعامل ایجاد شود و در سایه ی این دوستی و شیفتگی امر یادگیری به سهولت و با لذت انجام گیرد .اصلاٌ  این یک امر پذیرفته شده است که والدین و اولیای مدارس  وظیفه دارند که با استفاده ی درست و روانشناسی شده از رنگ های مختص گروه سنی کودک و نوجوان زمینه بسیار مناسبی فراهم سازند تا دانش آموزان با انبساط خاطر و نوعی آرامش درونی و بیرونی به مقوله ی یاد گیری بپردازند ؛ به عنوان مثال کلاسی که با رنگ گرم و شاد رنگ آمیزی شده به مراتب آموزش و یادگیری در آن به سهولت و تسریع انجام می گیرد تا کلاسی که با رنگ تیره رنگ آمیزی شده و به نوعی کسالت و در خود فرو رفتن را پدیدار می سازد .

بناباین برای نیل به هدفی خوب و سازنده و استفاده بهینه از رنگ ها در امر آموزش کودکان  و نوجوانان باید از طرق مختلف و در محل های خاص کودک و نوجوان از رنگ های متناسب با روحیات آنها استفاده کرد .

مدارس و طیف رنگ ها

رنگ آمیزی  آموزشگا ها و استفاده از وسایل تحریر که رنگ مناسبی دارند، امری حساس و دقیق است . قبل از هر چیزی بهتر است متولیان آموزشگاها و مدارس به جای اعمال سلایق شخصی که متناسب سن و طرز فکر خاص خود آنهاست و در بسیاری موارد گریزی از آنها نیست، با توجه به علایق و نیازهای روحی و فکری کودکان و نوجوانان در حال تحصیل اعمال نظر کنند . چرا که به عنوان مثال فردی که چهل سال سن دارد ، طرز فکر ، خواسته ها، ابعاد مختلف روحی و ..... او با دانش آموزی که سیزده ، چهارده سال سن دارد ، متفاوت است. پس کمی قابل تأمل است که این اختلافات نادیده گرفته شود و عواقب این نادیده گرفتن سهوی در ابعاد گوناگون آموزشی و پرورشی قابل رویت باشد .

حال که این مسئله روشن شد ، در ابتدا باید متذکر شویم که محیط مدرسه و آموزشگاه لازم است که از طریق رنگ های متناسب و مناسب با روحیات دانش آموزان جذابیت داشته باشند ؛ به عنوان مثال تخته ی کلاس باید سبز رنگ باشد تا از این طریق دانش آموز در خود احساس مطالعه و دقت نظر کند . با خواندن کلمات سفید روی آن به نوعی رشد و نمو عقلانی دست پیدا کند و با گذشت مدت زمانی احساس خستگی و کسالت نداشته باشد . یا نه لازم است که در انتخاب رنگ فضای کلاس به روحیات دوره کودکی و نوجوانی توجه داشت؛چنانچه به عنوان مثال در این دوره کودک و نوجوان به رنگ روشن و شاد علاقه مند است و با دیدن این قبیل رنگ ها  نوعی امید به آینده در او جوششش پیدا می کند و وی با خیالی آسوده به روزگار آینده و هر آنچه اتفاق می افتد می نگرد . جالب آنکه بسیاری از روانشناسان امور کودک و نوجوان عقیده دارند که فضای کلاس نباید به صورت ((تک رنگ)) باشد . بلکه تا حد امکان باید از تنوع رنگ ها استفاده کرد تا فضای حاکم بر کلاس از حالت سکون و بی حرکتی در آید البته در اینجا ذکر نکته یی واجب است که در تنوع رنگ ها و استفاده همزمان آنها به هم باید کمی دقت نظر داشت . مثلا ترکیب دو رنگ قرمز و آبی در کنار هم از یک ناهمگونی برخوردارند و استفاده آنها با یکدیگر چندان جذاب نمی لباشد . زیرا رنگ آبی رنگ فعال به نظر می رسد و رنگ قرمز در برابر آبی رنگی بی اراده و ایستا می نمایاند و نوعی سردی و ایستایی مفرط را در خود دارد.

گفته می شود رنگ زرد ،البته در سطح وسیع وروشن آن که مایل به رنگ کرمی باشد مناسب آموزشگاهست . چون حالت گرم کنندگی دارد و به همین خاطر جزو رنگ های گرم می باشد. اصلا رنگی است که خوشحالی ، شادابی و نشاط را القا می کند و این همان چیزی است که در امر آموزش و یادگیری کودک ونوجووان بدان نیازمند است.

یکی دیگر از مسائلی که در انتخاب رنگ فضای مدارس باید مد نظر باشد،مسئله ی جنسیت دانش آموزان است . زیرا به تحقیق نشان داده شده که دانش آموزان دختر بخاطر درون گرایی و سکونی که دارند، توجه خاصی به رنگ هایی سرد؛ چون آبی روشن نشان می دهند که با مشاهده ی آن ضمن عمق یافتن از بعد شخصیتی، نوعی اطمینان و امنیت درونی را در خود احساس می کنند. از آن طرف هم دانش آموزان پسر طالب رنگ های گرم و مهیج مثل قرمز و نارنجی هستند . پس چه خوب است که در یک گوشه از فضای کلاس از این نوع رنگها هم استفاده شود تا اینگونه حس کنجکاوی بچه ها ارضا شود .

در رنگ آمیزی فضاهای آموزشی باید به محله ، محیط و وضعیت اقتصادی دانش آموزان بایدتوجه داشت .چرا که طبق نتایج و بررسی های به عمل آمده دانش آموزانی که از خانواده های کم در آمد هستند، معمولاٌ جذب رنگ های براق می شوند که تلالو آنها خیره کننده است و درنظر ایشان نوعی خوشبختی را تداعی می کند . از آنطرف هم دانش آموزانی که از خانواده های پر درآمد هستند، معمولاٌ رنگ های سبک ، ملایم و ظریف را می پسندند . جالب تر آنکه در این گیرو دار انتخاب رنگ ها باید به مساله ی شهری و روستایی بودن دانش آموزان هم نیم نگاهی داشت ، چنانچه دانش آموزان شهری رنگ های سرد مثل آبی و سبز را می پسندند و دانش آموزان روستایی از خود علاقه خاصی به رنگ های گرم چون قرمز یا رنگ های درهم و بهم ریخته نشان می دهند .

البته ذکر این نکته لازم است که مسئولان امر آموزش و نیز اولیای دانش آموزان باید به قلم و رنگی که جهت نوشتن استفاده می شود، توجه دقیق و موشکافانه کنند. بطوری که طبق آزمایش های مختلف که روی دانش آموزان انجام شده، این مطلب به اثبات رسیده است که چون رنگ های تیره بر سطح سفید بهتر جلوه گر می شوند و بخاطر سهولت در خواندن و به چشم آمدن باعث کاهش خستگی اعصاب چشم میگرند .بنابراین قلم مورد استفاده در سطوح روشن و سفید بهتر است تیره وتار باشد تا آبی قرمز و سبز که بخاطر انعکاس ضعیف نور خستگی چشم را ازدیاد می بخشد . چه خوب است دور تا دور تخته را که سبز رنگ است با رنگ دیگری چون سفید از فضای کلاس خارج ساخت تا اینگونه دانش آموز با تمرکز بیشتری به تخته ی کلاس خیره شود و از پرداختن به مسائل و اتفاقات حاشیه ای در کلاس خود داری کند.

 از آنجا که کودک در ادامه حیات خود نیازمند رشد و تکامل جسمانی و عقلانی است و یکی از عواملی که در این امر دخیل است تاثیر رنگ ها بر اوست ، خوب است که در جای جای مدارس تا حد امکان از رنگ های گرم و شاداب استفاده شود . چنانچه درها و پنجره ها یی که در داخل مدرسه هستند خود می توانند بهانه ی خوبی جهت رسیدن به این مقصود باشند.

لباس دانش آموزان

قبل از آنگکه به چگونگی رنگ لباس دانش آموزان بپردازیم و آرا و عقاید موجود در این مورد را مورد بررسی و کنکاش قرار می دهیم ، بهتر است این ضرب المثل فرانسوی را بیان کنیم ؛((زندگی خیلی کوتاه تر از آن است که لباسهای غم انگیز را بپوشیم.))با توجه با این ضرب المثل لزوم آنکه انسان لباسی با رنگ شاد و سر زنده بپوشند در هر زمان و مکانی کاملا محسوس است و این امر در باب کودکان ونوجوانان مصداق بیشتری می یابد.

بسیاری عقیده دارند که لباس دانش آموز باید به رنگ تیره باشد تا او در محیط مدرسه حالت جدی به خود بگیرد و انعکاس این عمل او در یادگیری اش نمود پیدا کند . عده ای هم عقیده شان اینگونه است که باید دانش آموز را در انتخاب رنگ لباس خود آزاد نگه داشت تا او با توجه به خواسته های روحی و روانی خود در این باره تصمیم گیری کند . جالب آنکه عده ای هم در این شلوغ بازار ابراز عقاید، معتقدند که باید رنگ لباس تیره باشد. منتهی تیره ای که به چرکی بزند .زیرا به عقیده این گروه چرک بودن رنگ لباس دانش آموزان باعث می شود که آنان دیگر نگران چرکی لباس خود نباشند و در محیط مدرسه تنها به درس و تحصیل علم فکر کنند . در مقابل این عده گروهی هم عقیده دارند که رنگ لباس باید روشن وتمیز باشد تا اینگونه کودک ونوجوان علاوه بر آنکه به تمیز بودن لباس خود حساسیت نشان می دهند، نسبت به عوامل پیرامون خود و تاثیرات آنها بر البسه ی خود بی تفاوت نباشند.

اما سوای تمام این عقاید و آرا که گاه کارشناسی شده است و گاه بر خاسته از احساسات شتاب زده درونی است ، اغلب روانشناسان اعتقاد دارند که در انتخاب رنگ لباس کودک باید یکسری متدها و انتظاراتی را در نظر داشت تا اینگونه بتوان به صورت حساب شده و موثر در انتخاب رنگ لباس دانش آموزان تصمیم گیری کرد و به عنوان نخستین قدم چه خوب است به باور های اجتماعی  در انتخاب رنگ ها توجه داشت و طبق این باورها که ریشه های بسیار عمیق در فرهنگ آن مردم دارند ،بهترین و مناسب ترین رنگ را انتخاب کرد؛ مثلاٌ در جامعه ی ایرانی رنگ های زننده ی تند و ناهمگون هیچ جایگاهی ندارند و از آنجایی که این قبیل رنگ های سبک و گاه بی هویت، نماد انسان های برون گراست ، بنابراین انتخاب این رنگ های مضحک برای دانش آموزان چندان جالب نیست. یا نه، در انتخاب رنگ لباس دانش آموزان واجب است که به میزان تاثیر گذاری رنگ ها توجه داشت؛ به عنوان مثال رنگ های تیره – خصوصا در پسران – اثرات خوبی ندارند و بر عکس آن رنگ های شاد و گرم چون نارنجی و زرد اثراتی خوب و پایدار دارند . حتی گفته می شود که انتخاب رنگ لباس باید بر اساس نوع فعالیتی باشدکه دانش آموزدر حال انجام آن است . مثلاٌ بهترین رنگ برای لباسی که در زنگ ورزش مورد استفاده قرار می گیرد، رنگ قرمز است. زیرا این رنگ مهیج است و حس هیجانی کودک ونوجوان را تحریک کرده و او با شور و اشتیاق وافری به امر ورزش  و بازی می پردازد.جالب آنکه باید در انتخاب رنگ لباس دانش آموزان به جنس و سن آنان نیز توجه داشت؛ آنگونه که کودکان مقطع ابتدایی از رنگ های شاد و گرم و نیز تنوع رنگ هایی چون قرمز و زرد لذت می برند و برعکس آنان دانش آموزان مقطع متوسطه از ((تک رنگی)) ویا (( دورنگی)) در لباس خود راضی هستند و آن را نمادی از شخصیت والا می دانند. جالب تر آنکه والدین دانش آموزان و اولیای مدارس باید تغییر فصول سال را هم در انتخاب رنگ لباس دانش آموزان خود مد نظر داشته باشند؛ مثلاٌ رنگ هایی چون سرخ و نارنجی و زرد خاص زمستان است و رنگ های روشن تر چون سفید به خاطر انعکاس نور خورشید برای فصل تابستان و یا روزهای گرم بهاری مانند خرداد ماه است.

سخن آخر

در پایان باید برای چندمین بار متذکر شد این یک امر واجب الاجرا است که اولیای دانش آموزان و مربیان و دست اندرکاران مدارس توجه و ا هتمام است کارشناسانه ای به این مقوله داشته باشند که انتخاب رنگ یا رنگ های مناسب و متناسب با روحیات دانش آموزان ، می توانند اثرات خوب و سازنده ای در پی داشته باشند. هر چند که امر مذکور در سالیان اخیر به خاطر اشاره های کارشناسان امر تعلیم وتعلم رعایت می شوند، اما باز جای کار وجود دارد که امید است در این برنامه های مدونی شکل گرفته و به مرحله اجرا در آید .

والسلام